Wandelingen in de IJsselvallei
Het project behelst een boek(je) over de identiteit van de IJsselvallei. Ik ben er geboren en getogen (Hattem) en ervaar een onlosmakelijke band met de rivier en de ligging in het landschap. Het is geologisch een zeer interessant gebied - sporen van de laatste ijstijd- en ook het totaalbeeld heeft de eeuwen door vele kunstenaars aangesproken (naast Jan Voerman ook Amerikaanse schilders in de negentiende eeuw). De IJssel is met recht de mooiste rivier van Nederland. En laat deze ook een roemruchte geschiedenis in zich herbergen, met de vele kloosters, de Moderne Devotie, en natuurlijk de Hanze.
Maar identiteit laat zich lastig in woorden vangen. Vaak ervaren mensen identiteit als een gevoel, een subjectieve beleving van het normale en het alledaagse dat pas de kop opsteekt als het van buitenaf wordt bedreigd. Soms ook openbaart identiteit zich als heimwee, als men ervoor kiest de geboortegrond te verlaten en 'in den vreemde' plots bemerkt dat diep van binnen tal van onzichtbare draden met dat gebied blijven weven. Je kunt je er zo moeilijk van losmaken en menigeen ervaart een soort thuisgevoel als de IJssel weer in zicht komt.
Dat vreemde, merkwaardige, ingewikkelde gevoel wil ik opsporen door de IJsselvallei in te trekken en proberen door het alledaagse het bijzondere van het gebied waar te nemen. De mens is echter behept met een curieus vermogen tot selectieve aandacht. We mogen proberen alle zintuigen wagenwijd open te zetten, het is ondoenlijk alle prikkels die dan op ons afkomen binnen te laten, de verwerken en in hokjes in ons brein van een betekenis te voorzien. Voortdurend onderdrukken we tal van indrukken. Onbewust zien we alleen dingen die van ons van belang zijn. Ondertussen zien we tal van zaken recht voor onze neus over het hoofd.
Om dit te ondervangen wil ik met een klein aantal mensen individueel op stap. Door een wandeling te maken met een bewoner van de IJsselvallei maar gespecialiseerd op een bepaald vakgebied, raken we aan de praat over wat hij bijzonder vind maar ik - en vermoedelijk de meeste lezers - over het hoofd zie. Zo krijg ik een steeds beter beeld van wat de IJsselvallei nu eigenlijk is, waar we op moeten letten, en hoe we dat gevoel van eigenheid, onze identiteit, zouden kunnen omschrijven. Ik richt me met dit boek(je) op alle inwoners van de IJsselvallei (en daarbuiten), ofwel iedereen die al lezend met me meewandelen, en zo leren met andere ogen naar hun eigen streek te leren kijken.
Ik denk met zes, zeven mensen op stap te gaan. Een greep uit mogelijke deskundigen: bioloog, archeoloog, geoloog, kunstenaar, buitensporter, architect, restauranthouder met oog voor kruiden, meteoroloog, boer, visser, houtventer, veerman, hydrograaf, waterbouwkundige, handelaar, kleurenspecialist, peuter.
Hoe sluit het aan bij het project IJsselID: Socioloog Manuel Castells voorspelde in zijn 'The Power of Identity' in 1997 al de groeiende aandacht voor de eigen omgeving, de woonplaats waar sociale relaties worden opgebouwd, waar gemeenschap wordt ervaren, waar mensen hun dagelijks leven leiden. Diverse ontwikkelingen in de samenleving hebben dat 'thuisgevoel' versterkt (bv politieke eenwording EU, economische crisis, multiculturele invloeden). In feite legde Castells de vinger bij een tekortkoming in het moderniseringsproces: ondanks het wegvallen van grenzen - de mondialisering - blijven mensen behoefte houden aan een plek, een eigen territorium. We identificeren ons vooral met datgene wat vertrouwd is, van onszelf, met waar we zelf deel van uitmaken.
De afgelopen jaren zien we in toenemende mate ook filosofen en andere denkers zich over deze blinde vlek buigen. Te denken valt aan Peter Sloterdijk over 'sferen', Jan Hendrik Bakker over 'grond', en de Vlamingen Guido en Willem Verstraeten over 'mijn thuisplek'. Recent liet historicus/journalist Geert Mak zich kritisch uit over Europa dat geen respect toont jegens diepe gevoelens van gewone Europeanen voor hun 'thuis' en 'plaats'. "Het gaat hier om volstrekt authentieke gevoelens, gevoelens van veiligheid en, aan de andere kant, ontheemdheid, gevoelens die ieder mens kent (...). Gevoelens die bovendien, net als in de 19e en begin 20e eeuw, een logische reactie zijn op razendsnel veranderende samenlevingen."
Identiteit is de verbindende factor tussen heden en toekomst, dat in het heden wordt ervaren als een continue lijn in een wereld vol onzekerheden. Met dit begrip zit het project IJsseliD midden in de actualiteit. Het naar boven halen, het zorgvuldig zoeken en benoemen van die diepmenselijke behoeften aan (h)erkenning van waar de wortels van het bestaan liggen, zowel sociaal als geografisch, is een uitgesproken kans. De IJssel als rode draad is een fysiek element maar tevens een metafoor voor het vertrouwde, begrensde thuisgevoel: de wereld mag dan voortdurend veranderen, nog altijd ligt daar die rivier, nog altijd stroomt het water, nog altijd bollen de wolkenluchten erboven, grazen koeien in de weiden en ademen we de frisse lucht van wat ons ten diepste dierbaar is.
