Kolken geven kleur aan de IJssel
Als samenleving stellen we jaarlijks beperkte financiele middelen beschikbaar om daarmee kolken te kunnen onderhouden. Via diverse regelingen is het mogelijk dat eigenaren van kolken deze 'onder contract' brengen. In ruil voor de financiele bijdrage wordt de kolk onderhouden, zodat deze voor langere tijd zichtbaar blijft in het landschap en aanwezige natuurwaarden behouden blijven. Deze maatschappelijke waardering is gebaseerd op het feit dat we kolken van belang vinden voor het aanblik van ons landschap. Ze horen bij de leestekens van het landschap, waarbij het verhaal over de dijkdoorbraak het meest algemeen bekend is. De financiele tegemoetkoming is slechts een vergoeding voor het onderhoud en daardoor de instandhouding. Het gaat voorbij aan de rijkdom van verhalen die rondom kolken bekend zijn en veel verder gaan dan enkel de dijkdoorbraak.
Kolken zijn ontstaan als gevolg van dijkdoorbraken. Langs de IJssel zijn er nog veel te vinden, met name tussen Voorst-Deventer en Kampen-Zwolle. Door hoge IJsselstanden, maar ook door stormvloeden in de Zuiderzee konden overstromingen van het achterland ontstaan. Ze richtten niet alleen grote schade aan aan de dijk zelf, maar ook in het achterland aan watergangen, sluizen en huizen. Het was echter niet alleen de dijk die doorbrak door hoge waterstanden. Soms werd een doorbraak een handje geholpen doordat de dijk beschoten werd om de ellende voor de anderen - bijvoorbeeld aan de overkant van de rivier - te vergroten. De dijk als conflictgebied en de huidige kolken als stille getuigen daarvan.
Met de ogenschijnlijk eenvoudige waterplassen hangen veel verhalen samen. Het zijn verhalen over bestuurlijke strijd, over ruzie tussen andere partijen over het wel of niet goed uitgevoerde onderhoud, over de ellende die er tijdens de doorbraak plaatsvond en over het herstelwerk na een dijkdoorbraak. Veel verhalen zijn bekend, zoals de sage over de Witte Kolk bij Brummen. Hier moet een kerk vol gelovigen zijn verzwolgen door de IJssel. In de kerstnacht weerklinkt op de onheilsplek kerkgezang. Of neem de kolken in Kamperveen, waar in een van de kolken de klokken van de kerktoren van Kamperveen nog liggen en alleen luiden bij noodweer. Meer van de huidige tijd is de mogelijke aanwezigheid van een kever in een andere kolk. Overigens is bij baggerwerkzaamheden de kever niet gevonden, maar niemand durft uit te sluiten dat de kever er niet ligt.
Kolken behoren tot ons erfgoed. De laatste 100 jaar zijn er geen kolken meer bijgekomen. Heel soms gaat het nog mis, maar de schade is dan beheersbaar. De projecten in het kader van Ruimte voor de Rivier zullen ervoor zorgen dat nieuwe kolken niet meer ontstaan. Het blijft voorgoed erfgoed op een uitzondering na. In Westenholte werd een verlandde kolk ingezet om de ruimtelijke kwaliteit van de directe omgeving te verbeteren. Een bouwkavel in ruil voor het grondig opknappen en daardoor weer zichtbaar maken van de kolk. Een 'doorbraak' in positieve zin. Het zijn vandaag de dag hoofdzakelijk de hoogwatergeulen, de bypasses en nevengeulen die een nieuw scala aan landschapselementen toevoegen aan de IJsselvallei. Ontstaan van achter de tekentafel, toeval uitgesloten, de werking ervan tot in uiterste nauwkeurigheid uitgezocht en nog zonder verhaal. Zij moeten ervoor zorgen dat nieuwe kolken geen kans krijgen. Dat er daardoor geen nieuwe verhalen meer ontstaan nemen we op de koop toe of zoeken we naar de verbinding tussen nieuwe landschapselementen en nieuwe verhalen? Welk verhaal willen wij met alle maatregelen toevoegen aan de waterbeheersing van de IJsselvallei?
Zoals gezegd, we hebben vanuit de maatschappij financiele middelen over om kolken te onderhouden. Zetten we ook de verhalen af tegen een financiele waardering, dan zou het budget voor de instandhouding van kolk verhoogd moeten worden. Ze geven de IJsselvallei kleur, veel meer dan enkel de kleur van de waterplas.
